Kwestie van kiezen

28 november 2018. Vorige week heeft de Eerste Kamer besloten het benoemen van de burgemeester uit de Grondwet te halen. In tweede lezing zoals dat heet. Eerder heeft de Tweede Kamer er in twee stappen mee ingestemd, evenals de (vorige) Eerste Kamer.

Voor mijn collega's en mij verandert er niets. Wij blijven burgemeester. In ons geval van en voor alle Alblasserdammers. Voor het algemeen belang en liefst ook als burgervader. Toch opent het besluit de weg naar een initiatief om de burgemeester in de toekomst te kunnen kiezen. Dat lijkt terecht. Ieder land in Europa heeft dat geregeld. Ons lokaal bestuur heeft een aantal kenmerken die op gespannen voet staan met het kiezen van burgemeesters. In Nederland werken we met een coalitiemodel.

Politieke programmering gekoppeld aan de verkiezingsuitslag van de gemeenteraad. Het kiezen van een burgemeester zonder oog voor de huidige structuur opent het risico van twee kapiteins op een schip. Nu ontleent de burgemeester zijn positie aan de hem toegekende verantwoordelijkheden op het gebied van handhaving openbare orde en Rijkstaken. Daarom draagt de ambtsketen zowel het gemeentewapen als de Nederlandse Leeuw.

De gekozen gemeenteraad is het hoogste orgaan én dat ligt nog steeds vastgelegd in de Grondwet. Een gekozen burgemeester zal snel gezien worden als de 'echte' baas van de gemeente. Een predicaat dat het gezag van het ambt ontsiert.

Van wie?

De vraag dringt zich ook op of een gekozen burgemeester nog ervaren zal worden als de burgemeester van - in ons geval - alle Alblasserdammers. Voelen de mensen die niet stemmen of niet op de winnaar stemmen dat straks ook zo? Wat wordt de positie van de 'verliezer(s)' van de burgemeestersverkiezing. Schaduwmacht? Steunpilaar of bondgenoot in een coalitie in of naast het college?

Voor mij is één ding wel duidelijk. De kiezer zal niet accepteren dat er lang niets gebeurt. Duidelijkheid, vergezicht, visie en richting is nu gewenst. Een oproep aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties om hierin te voorzien. Zij is de belangenbehartiger van het ambt binnen de regering. Maar ook de belangenbehartiger van alle kiezers die nu door de Eerste Kamer een worst is voorgehouden.

Waarborgen

Wat mij betreft is de eerste keuze een principiële: de waarborgen behouden die zijn gekoppeld aan zorgvuldige weging van belangen. Zoals in de sfeer van openbare orde en veiligheid, huisuitzettingen, woningsluitingen, in bewaring stelling. En - ja die ook - representatieve taken namens het Rijk: naturalisaties, participatieverklaringen en Koninklijke onderscheidingen. Zaken die niet ten prooi mogen vallen aan willekeur en meerderheidsopvattingen die geen recht doen aan minderheden. Nederland wordt bestuurd door coalities van minderheden. Nergens is de absolute macht. De kiezer spreekt, coalities worden gevormd én we wegen algemeen belang, belangen van achterbannen en van bewuste niet-stemmers en mensen die afzijdig blijven maar wel een uitgesproken mening hebben.

Laten we ons huidige democratisch stelsel koesteren, rekening houden met alle opvattingen, de vrijheid voelen om verschillen in standpunten af te wegen en zoeken naar oplossingen waar meer dan de helft plus 1 in gelooft. Daarbij kan het helpen na te denken hoe we een eerste stap kunnen zetten richting gekozen burgemeesterschap. In het Algemeen Dagblad, deze zomer, heb ik daarvoor een voorzet gegeven. Ik pleit voor een stem van de bevolking bij de herbenoeming van burgemeesters.

Het wordt een kwestie van kiezen.

Jaap Paans
burgemeester